Akut lenfoblastik lösemi nedir?

Son Güncelleme Tarihi : Ağustos 21, 2024

Ani başlayan halsizlik, yorgunluk, kanama, ateş, enfeksiyon, eklem ve kemik ağrıları, hıçkırık gibi çeşitli belirtilerle kendini gösteren Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL), hızlı ilerleyen bir lösemi türüdür. Tedavisi uzun süren Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL), hem hastalar hem de yakınları için sabır gerektiren bir süreçtir. Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) tedavisindeki başlıca hedef, kemik iliğinde tanı anında %20’nin üzerinde bulunan lösemi hücresi (blast) oranını %5’in altına düşürmektir. İkinci hedef, “minimal kalıntı hastalık” olarak adlandırılan görünmez tümör yükünü tamamen ortadan kaldırmaktır.

Akut lenfoblastik lösemi nedir?
Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?
Akut Lenfoblastik sıklığı ve epidemiyolojisi nasıldır?
Akut lenfoblastik lösemi (ALL) belirtileri bulguları nelerdir?
Akut lenfoblastik lösemi (ALL) teşhisi nasıldır?
Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) teşhisinde nasıl bir tanı algoritması uygulanır?
Akut Lenfoblastik Löseminin alt tipleri nelerdir ve nasıl sınıflandırılır?
Akut Lenfoblastik lösemi nasıl tedavi edilir?
Akut lenfoblastik lösemi (ALL) kök hücre nakli
Akut lenfoblastik lösemide yaşam süreleri nasıldır?

Akut lenfoblastik lösemi nedir?

Akyuvar veya lökositlerin alt türü olan lenfositlerin oluşturduğu ve kemik iliğindeki en primitif hali olan lenfoblastların bazı genetik mutasyonlar sonucunda hızla arttığı bir lösemi türü, Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) olarak adlandırılır. “Akut” terimi, bu lösemi türünün aniden başladığını, tedavi edilmezse hızla ilerleyebileceğini ve muhtemelen birkaç ay içinde ölümcül olabileceğini ifade etmek için kullanılır.

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?

Akut Lenfoblastik Lösemi’nin (ALL) oluşumu ve ilerlemesi, ardışık genetik mutasyonlar nedeniyle hücresel işlevlerin değişmesi sonucunda meydana gelir. Bu mutasyonlar sonucunda lenfositlerin ana hücreleri olan lenfoblastlar gelişimlerini durdurur, aşırı çoğalma yeteneği kazanır ve bu çoğalma nedeniyle kemik iliğindeki diğer kan hücrelerinin üretimi engellenir.

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) nedenleri ve risk faktörleri genellikle aşağıdaki gibi sıralanabilir:

İyonlaştırıcı radyasyona maruz kalma
Kimyasal maruziyet
Geçirilmiş viral enfeksiyonlar
Ailesel geçiş gösteren nadir durumlar
Yüksek doğum ağırlığı ile doğan bebeklerde ilk 5 yıl içinde ALL gelişme riskinin artması
Down sendromu olan bireylerde ALL riskinin artması

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) gelişiminde kesin ve ispatlanmış bir neden bilinmemektedir.

Akut Lenfoblastik sıklığı ve epidemiyolojisi nasıldır?

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), nadir görülen bir hastalıktır. Yıllık olarak 1 milyon kişide 1 ile 3 arasında değişen bir sıklıkla görülür. Bu hastalık erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür. ALL, çocuklarda yetişkinlere göre daha fazla görülme eğilimindedir. En yüksek görülme sıklığına sahip yaş aralığı, çocuklar için 1 ila 9 yaş arası iken, erişkinlerde 20 ile 60 yaş arasında daha sık görülür.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) belirtileri bulguları nelerdir?

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), hızlı bir şekilde ilerleyen bir lösemi türüdür. Bu hastalık, bir hafta önce herhangi bir belirti göstermeyen veya tamamen normal kan sayımları gösteren kişilerde bir hafta içinde hem kan sayımı düzeylerinin bozulmasına hem de ani belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle bazı belirtilere dikkat etmek önemlidir. Akut lenfoblastik lösemi belirtileri şunlar olabilir:

Ani başlayan halsizlik ve çabuk yorulma: Kemik iliğini işgal eden lösemi hücreleri, kan yapımını bozarak alyuvar sayısının azalmasına neden olabilir. Bu, halsizlik, yorgunluk, nefes darlığı, çarpıntı ve uyku hali gibi belirtilere yol açabilir.

Kanama: Lösemi hücreleri, pıhtılaşma hücreleri olan trombositlerin üretimini bozarak kanamalara yol açabilir. Bu durum, morarmalar, diş eti kanamaları, burun kanaması gibi çeşitli kanama belirtilerine neden olabilir.

Ateş, İnfeksiyon / İltihap: Lösemi hücrelerinin üretim bozukluğu, vücudu enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale getirebilir. Bu, ateş, boğaz ağrısı, öksürük, burun akıntısı, geniz akıntısı, cilt veya yumuşak dokularda iltihap gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

Öksürük, hıçkırık: Hastalık akciğerlere veya göğüs boşluğundaki lenf bezlerine yayıldığında bu belirtiler ortaya çıkabilir.

Nefes darlığı: Hastalığın akciğerlere veya göğüs boşluğundaki lenf bezlerine yayılması, düşük kan değerleri veya akciğer enfeksiyonlarına bağlı olarak nefes darlığına neden olabilir.

Karaciğer, dalak veya lenf bezlerinde büyüme: Lösemi hücreleri, kan veya lenf yoluyla bu organları işgal ederek büyümelerine neden olabilir.

Baş ağrısı, baş dönmesi, denge bozukluğu, bel ağrısı, uyku hali: Lösemi hücrelerinin sinir sistemine veya omuriliğe yayılması baş ağrısı, baş dönmesi, denge bozukluğu, bel ağrısı veya uyku hali gibi belirtilere yol açabilir.

Eklem ve kemik ağrıları: Kemik iliğini etkileyen lösemi hücreleri, her türlü eklem ve kemik ağrısına neden olabilir.

Genital organlarda şişlik: Özellikle erkeklerde testis tutulumu nadiren görülebilir ve genellikle ağrısız bir şişlik olarak kendini gösterir.

Karın ağrısı, kabızlık, bulantı, kusma: Nadiren, akut lösemiler, mide ve bağırsak sistemine yayılarak karın ağrısı, kabızlık, bulantı ve kusmaya neden olabilir.

Unutulmaması gereken bir nokta, bu belirtilerin bir veya birkaçının görülmesinin akut lösemi teşhisi koydurmaya yetmeyeceğidir. Bu belirtilerle birlikte kan sayımındaki değişikliklere bakılması önemlidir.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) teşhisi nasıldır?

Doktorunuz, akut lösemi teşhisini koymak için fizik muayene, tıbbi sorular ve kan ile kemik iliği testlerine dayalı olarak aşağıdaki adımları izleyebilir:

Tıbbi Geçmiş: Doktor, tıbbi geçmişinizi inceleyerek sağlık alışkanlıklarınızı, geçmiş hastalıklarınızı ve tedavilerinizi hakkında bilgi alır.

Fizik Muayene: Genel vücut muayenesi ile fiziksel sağlığınızı inceleyerek alışılmadık bulgular veya belirtiler kontrol edilir. Lenf bezleri, dalak ve karaciğer büyümesi gibi belirtiler de bu muayene sırasında incelenebilir.

Tam Kan Sayımı (CBC): Kan örneği alınır ve kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve trombositlerin (pıhtılaşma hücreleri) miktarı ile alyuvarlara bağlı hemoglobin miktarı gibi parametreler ölçülür. Akut lenfoblastik lösemili hastaların kan sayımında genellikle hemoglobin (Hgb) düzeyi ve trombosit (plt) sayısı düşük, lökosit (WBC) sayısı ise düşük veya yüksek olabilir.

Kan ve İdrar Biyokimya Testleri: Kan dolaşımına salınan belirli maddelerin seviyelerini ölçmek için yapılan bir kan örneği analizi ile organların ve dokuların belirli maddeleri salma seviyeleri ölçülür. Akut lenfoblastik lösemide LDH ve ürik asit düzeyleri artabilir.

Periferik Kan Yayması: Kan örneği mikroskop altında incelenerek kan hücrelerinin şekil değişiklikleri ve lenfoblast adı verilen lösemi hücreleri gözlemlenir.

Kemik İliği Aspirasyon ve Biyopsi İşlemi: Kemik iliği aspirasyon ve biyopsi, kemik iliğinin toplanması ve incelenmesi için yapılır. Leğen kemiğinin arka kısmından alınan örnek, hematolog veya onkolog tarafından incelenir. Bu işlem akut lösemi tanısını koymak ve takip etmek için kullanılır.

Genetik ve Moleküler Analizler: Kemik iliği örneği alındıktan sonra doku hücrelerinin genetik anormalliklerini aramak için analizler yapılır. Akut lenfoblastik lösemi alt tipleri genetik mutasyonlara göre belirlenebilir.

İmmünhistokimya: Kemik iliği hücrelerinin yüzeyinde bulunan antijenlerin analizi yapılır.

Akış Sitometrisi: Hücre yüzeyindeki tümör belirteçlerinin boyutu, şekli ve varlığı gibi hücre özellikleri tespit edilir. Bu test için hücreler floresan boyama ile işaretlenir ve analiz edilir.

Doktorunuz, bu testlerin sonuçlarına dayanarak akut lösemi teşhisini koyar ve tedavi planını belirler.

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) teşhisinde nasıl bir tanı algoritması uygulanır?

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) tanısı, hastanın fiziksel muayenesi, semptomları ve buna bağlı olarak yapılan laboratuvar testleri ile konur. Bu tanı sürecini bir algoritma şeklinde açıklayacak olursak:

İlk aşamada kan sayımı yapılır. Bu, kandaki beyaz kan hücreleri (lökositler), hemoglobin ve trombosit sayısını değerlendirir. Bu değerler, akut lösemi şüphesi varsa başlangıç noktasını oluşturur.

Kan sayımı sonuçlarına göre, özellikle lösemi şüphesi bulunan vakalarda “periferik yayma” adı verilen bir inceleme yapılır. Bu aşamada, “blast” olarak adlandırılan lösemi hücrelerinin varlığı veya yokluğu araştırılır.

Lösemi hücrelerinin varlığına dair şüphe hâlâ devam ediyorsa, tanıyı netleştirmek için bir kemik iliği biyopsisi yapılır. Bu işlem sırasında, hem patolojik inceleme yapılır hem de ilik örneği alınarak akut lenfoblastik lösemi (ALL) ile ilişkilendirilebilecek genetik ve moleküler testler yapılır. Aynı zamanda lösemi hücrelerinin yüzey antijenlerini belirleyen “akış sitometri” testleri de istenebilir.

Tanı, bu testlerin sonuçlarına dayanarak konur. Kemik iliğindeki “blast” oranının %20’nin üzerinde olması ve akış sitometrik inceleme sonuçlarında bu hücrelerin lenfoblastlara ait olduğunun teyit edilmesi tanıyı kesinleştirir. Genetik testler, hem akut lenfoblastik löseminin genetik alt türünü belirlemede hem de hastalığın seyrini belirleyen bazı genetik özelliklerin tespit edilmesinde ve tedavinin şekillendirilmesinde önemli bir rol oynar.

Bu adımlar sonucunda tanı, hastaların yarısından fazlasında blast oranının %90’ın üzerinde olduğu bir teşhisi doğrular.

Akut Lenfoblastik Löseminin alt tipleri nelerdir ve nasıl sınıflandırılır?

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), lenfoblast adı verilen lösemi hücrelerinin yüzey antijenlerinin türüne göre iki farklı immünolojik alt tipe ayrılır: B lenfoblastik lösemi ve T lenfoblastik lösemi.

B hücreli akut lenfoblastik lösemi, genellikle daha sık görülen bir alt tiptir. Ayrıca, bazı genetik mutasyonlara göre farklı genetik alt tipleri tanımlanır.

Akut lenfoblastik lösemi, ani başlangıçlı ve hızlı bir seyir gösteren bir hastalıktır, bu nedenle herhangi bir evreleme aşaması bulunmaz.

Akut Lenfoblastik lösemi nasıl tedavi edilir?

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) tedavisi, hem hastalar hem de onların yakınları için uzun bir süreç olup sabır gerektiren bir tedavi yöntemidir. Tedavi, belirli hedeflere odaklanır ve uzun bir süre boyunca sürer.

Tedavinin temel hedefi, kemik iliğinde tanı anında %20’nin üzerinde saptanan lösemi hücrelerini (%20 blast oranı) %5’in altına indirmektir. İkinci hedef ise “minimal kalıntı hastalık” olarak adlandırılan gözle görülemeyen tümör yükünün tamamen ortadan kaldırılmasıdır.

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) tedavisi aşağıdaki aşamalardan oluşur:

Remisyon İndüksiyon Tedavisi: Bu tedavi, hastalığı remisyona sokmak yani lösemi hücrelerini hedef oranın altına düşürmek için uygulanır. Tedavi, genellikle kemoterapi ve akıllı ilaçları içerir. Kemik iliğindeki lösemi hücrelerinin yok edilip yerine normal hücrelerin geçmesi hedeflenir ve bu aşama yaklaşık 1 ay sürer. Bu aşamada kullanılan kemoterapi protokolleri farklı olabilir, ancak başarı oranları genellikle benzerdir.

Santral Sinir Sistemini Koruyucu Tedavi: Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) durumunda santral sinir sistemi (beyin, beyin sinirleri ve omurilik) etkilenebilir. Bu nedenle herhangi bir santral sinir sistemi tutulumu olmayan hastalara bile omurilik içine kemoterapi veya kranyal radyoterapi (beyin bölgesinin ışınlanması) uygulanabilir. Genellikle remisyon indüksiyon tedavisinden sonra gerçekleştirilir.

Konsolidasyon Tedavisi: Bu tedavi, lösemi hücrelerinin oranı %5’in altına düştüğünde, yani remisyon elde edildiğinde gerçekleştirilir. Bu aşama, remisyonun sürdürülmesini amaçlar ve pekiştirme tedavisi olarak da adlandırılır.

İdame Tedavi: Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) hastalarının düşük risk grubunda olanları için konsolidasyon tedavisinden sonra gerçekleştirilir. Bu aşama, genellikle ağızdan alınan ilaçlar ve aylık damardan uygulanan kemoterapi ilaçları ile yapılır ve yaklaşık 2 yıl sürer.

Kök Hücre Nakli: Her akut lösemi hastasına kök hücre nakli uygulanmaz. Kök hücre nakli kararı, hastanın beyaz kan hücre sayısı, remisyon indüksiyon tedavisine verdiği yanıt, minimal kalıntı hastalık durumu ve hastanın genetik mutasyonlarının tipine bağlı olarak verilir. Bu faktörlere göre risk grubu belirlenir. Yüksek risk grubunda, “allojenik kök hücre nakli” adı verilen nakil yöntemi, kardeşlerden veya akraba dışı bir vericiden yapılır. Nakil kararı, hastanın ve vericinin doku gruplarının uygunluğuna göre verilir. Bu uygunluk derecesi, nakil kararını şekillendirir.

Akut lenfoblastik lösemide yaşam süreleri nasıldır?

Hastanın yaşına, hastalığın risk grubuna, Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) alt tipine ve kök hücre nakli gerekliliğine bağlı olarak sağkalım oranları değişiklik gösterir. Yapılan araştırmalara göre, 5 yıllık sağkalım oranları %20 ile %65 arasında farklılık gösterebilir. Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) hastalarında, hastalığın 5 yıl boyunca tekrarlamaması durumunda tam bir iyileşme sağlandığı kabul edilir.