Boğmaca nedir? Boğmaca hastalığı nedir?
Son Güncelleme Tarihi : Kasım 13, 2023
Yenidoğan ve süt çocukluğu dönemlerinde oldukça ciddi sonuçlara yol açabilen boğmaca, genellikle aşısı tamamlanmamış bebeklere aile üyelerinden bulaşabilir. Boğmaca, tedavi edilmezse öksürük nöbetleri sırasında beyne yeterince oksijen gitmediği için beyin hasarına neden olabilir. Bu nedenle boğmaca aşısı, bebeklerin sağlığını korumak için son derece önemlidir.
Boğmaca nedir? Boğmaca hastalığı nedir?
Boğmaca belirtileri nelerdir?
Boğmaca neden olur?
Boğmaca teşhisi nasıl konulur?
Boğmaca tedavisi nasıl olur?
Boğmaca ile ilgili sık sorulan sorular
Boğmaca nedir? Boğmaca hastalığı nedir?
Boğmaca, aksırma ve öksürme sırasında havada bulunan damlacıklar içerisindeki bakterilerin insanlar arasında bulaşmasına neden olan bir enfeksiyondur. Bu hastalık, genellikle havadan bulaşır ve özellikle öksürme sırasında etrafa yayılan damlacıklar yoluyla insandan insana geçer. Boğmaca, 1940’lı yıllardan itibaren çocukluk çağı aşılarının rutin bir parçası haline gelmiş olsa da, hala süt çocukları arasında engellenebilecek ölüm nedenleri arasında yer almaktadır. Dünya genelinde yaklaşık 50 milyon kişide görülen ve her yıl 300.000 civarında ölüme yol açan boğmaca, ciddi komplikasyonlara yol açabilen bir hastalıktır. Boğmaca, hava yolu ile bulaşır ve çoğu zaman iki haftadan daha uzun süren şiddetli öksürük ile kendini gösterir. Bu hastalık özellikle yenidoğanlar ve süt çocukları arasında ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Boğmaca, özellikle hava yolu enfeksiyonu şeklinde başlar ve erken teşhis edilirse antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Ancak ilerleyen vakalarda antibiyotikler de işe yaramayabilir. Boğmaca, vücutta yayılan Bordetella pertussis adlı bir bakterinin neden olduğu bir üst solunum yolu enfeksiyonudur. Bu hastalık, çocukları ölüme sürükleyebilecek ciddi bir sorundur. Boğmaca geçiren çocuklarda zatürre riski, beyin iltihabı riski gibi ciddi komplikasyonlar olabilir ve hatta bazı durumlarda ölümcül olabilir. Boğmaca, 7-10 günlük bir kuluçka dönemi ile karakterizedir. İlk başta soğuk algınlığı benzeri semptomlarla başlar, bu döneme “kataral dönem” denir. Daha sonra şiddetli öksürüğe yol açan bir dönem gelir. İyileşme dönemi olarak adlandırılan üçüncü dönem ise yaklaşık bir ay sürer. Boğmaca, çocuğa bulaştığında ilk 15 gün genellikle hafif seyreder, ancak orta dönemde şiddetli öksürüklere yol açabilir. Hastalığın şiddeti, çocuğun yaşına ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Boğmaca, hastanın erken dönemde tedavi edilmediği takdirde çok ciddi ve yaşamı tehdit eden bir hastalık olabilir. Bu nedenle aşılar ve erken teşhis büyük önem taşır.
Boğmaca belirtileri nelerdir?
Boğmaca, ilk etkilediği bölge olarak üst solunum yollarını hedefler. Bu hastalık özellikle öksürük ile belirginleşen bir enfeksiyon türüdür, ancak başlangıçta bazı belirtiler nezleyi çağrıştırabilir. Boğmaca, bulaşmadan sonraki 7-10 gün içinde belirti vermeye başlar. İlk belirtiler şunlar olabilir:
Burun akıntısı
Burun tıkanıklığı
Kuru öksürük
Hapşırık
Hafif ateş
Üst solunum yolu enfeksiyonuna yönelik olarak burun damlası, bol sıvı tüketme ve ateş düşürücü ilaçlar gibi önlemler alınabilir, ancak 2. haftadan itibaren yeni belirtiler ortaya çıkar. Bu döneme “paroksizmal dönem” denir ve daha şiddetli semptomlar içerir. Bu dönemde gözlemlenebilecek belirtiler şunlar olabilir:
Başlangıçta kuru ve aralıklı öksürük
Ardından ağır öksürük nöbetleri (beş-on kez arka arkaya)
Öksürüğün geceleri şiddetlenmesi
Öksürük sonrası ıslık sesi
Kusma
Hafif ateş
Öksürük sırasında kızarma veya morarma
Balgam (yoğun ve mukuslu)
Öksürük sonrası halsizlik ve apatik bir durum
Havale nöbetleri
Göz içi kanamaları
Sonraki dönemde öksürük nöbetlerinin sıklığı ve şiddeti azalmaya başlar ve hastanın iyileşme dönemine girdiği görülür. Bu dönemde kusma azalır ve hastanın iştahı artar. Aralıklı öksürük nöbetleri bu dönemde de devam edebilir, ancak farklı bir üst solunum yolu enfeksiyonu devreye girerse öksürük nöbetleri tekrar artabilir. Klinik olarak öksürük süresinin en az 14 gün sürdüğü bilinmektedir.
Üç aydan küçük bebeklerde ise hastalığın başlangıç evresi kısa sürer veya hiç yaşanmayabilir. Boğmaca, ani apne (nefes kesilmesi), cildin mavi renk alması (siyanoz) ve zor nefes alma gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bazen ciltteki mavileşme öksürükle ilişkilendirilirken, bazen öksürüğün olmadığı durumlarda apne gelişebilir. Ayrıca, apne tek başına da görülebilir. Altı aydan küçük çocuklarda boğmaca nedeniyle hastaneye yatış daha sık görülebilir ve Türkiye’de de bebeklerin yoğun bakım ünitelerinde boğmacadan dolayı tedavi edildiği çalışmalar mevcuttur. Bu nedenle boğmaca vakaları ciddiye alınmalıdır ve erken teşhis büyük önem taşır.
Boğmaca neden olur?
Boğmaca, damlacık yolu ve temasla bulaşan bir hastalıktır. Bulaşıcılığın en yüksek olduğu dönem, çocuklarda nezle benzeri belirtilerin ortaya çıktığı dönemdir. Bu aşamada boğmaca teşhisi hala kesinleşmemiş olabilir. İkinci evrede bulaşıcılık daha da azalmaktadır. Çocuklar öksürdüğünde veya hapşırdığında, hastalık taşıyıcı damlacıklar havada asılı kalır ve başka kişilere bulaşabilir. Bu nedenle ailelerin ve öğretmenlerin bilinçli ve dikkatli olmaları son derece önemlidir.
Bilinçli ebeveynler ve öğretmenler sayesinde bulaşma riski yaklaşık yüzde 50 azaltılabilir. Okullarda bir çocukta boğmaca teşhisi konulursa ve çevresindeki diğer çocuklar aşılanmamışsa, bu hastalığın diğer çocuklara da bulaşma riski bulunmaktadır. Bu nedenle, toplumun bilinçlenmesi ve aşı programlarına uyulması, boğmacanın yayılmasını engellemek için hayati önem taşır.
Boğmaca teşhisi nasıl konulur?
Öncelikle hastanın detaylı bir tıbbi öyküsü, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından alınır. Boğmaca, hastanın öksürüğü varsa, ek olarak ateş, halsizlik, döküntü, deride morarma veya kas ağrısı gibi semptomlar olmasa bile düşünülmesi gereken bir hastalıktır. Boğmaca teşhisi için en önemli yöntem, mikrobu kültürde üretmektir. Boğmaca mikrobunun kültürde üretilmesi oldukça zordur, ancak hastadan alınan boğaz sürüntüsü örneklerinde hastalık etkenini saptamak için kullanılan bazı testler bulunmaktadır.
Boğmaca tedavisi nasıl olur?
Bebekler ve çocuklar arasında tedavi sadece pediatri uzmanları tarafından yapılır. Boğmaca tanısı alan hastalar genellikle 2 hafta boyunca antibiyotiklerle tedavi edilirler. Antibiyotikler ne kadar erken (özellikle kriz şeklindeki öksürükler başlamadan önce) verilirse semptomların azaltılmasına o kadar yardımcı olur. Boğmaca tanısı alan bazı çocuklar özellikle 1 yaşın altındaysa hastanede yatarak tedavi edilmeleri gerekebilir. Bebekler için yoğun bir tedavi gereklidir. Bebeğin öksürüğü nedeniyle beyninin oksijensiz kalmasını ve solunumun engellenmesini önlemek için hastane yatışı gerekli olabilir. Antibiyotik tedavisi, nemlendirici hava tedavisi ve yoğun öksürük durumlarında solunumu kolaylaştırıcı ilaçlar içerir. Tedavinin temel amacı bulaşıcılığı kontrol altına almaktır. Bu nedenle tedavi için makrolid grubu antibiyotikler kullanılır. Eğer çocuk okul dönemindeyse en az 20 gün boyunca okula gitmemelidir. Boğmaca olan her beş çocuktan biri yaşın altındaysa nefes darlığı, solunum durması, özellikle öksürük nöbetleri sırasında oksijen ihtiyacı, zatürre, beslenme zorluğu nedeniyle bebeklerin vücutlarının susuz kalması gibi komplikasyonlar gelişebilir.
Boğmaca ile ilgili sık sorulan sorular
Boğmaca hangi hastalıklara sebep olur?
Boğmaca belirtileri ilk altı ayda olan bebeklerde ciddi şekilde görülür. Doğru tedavi uygulanmadığında, yoğun öksürük nöbetlerinin ardından bebeklerde morarma, hatta nöbet gibi durumlar gelişebilir. Öksürük sırasında beynin yeterince oksijen alamaması nedeniyle beyin hasarı oluşabilir. Boğmaca tedavisinde öksürüğü hafifletmeye yönelik ilaçlar kullanılır. Ancak bu tedaviye uygun şekilde yanıt verilmezse çocuklar başkalarına bu hastalığı bulaştırabilirler.
Boğmacadan korunmak mümkün mü? Boğmacadan nasıl korunmalı?
Boğmacadan korunmanın en etkili yolu aşıdır. Boğmaca aşısı, difteri, tetanos, inaktif çocuk felci, menenjit ve boğmaca aşılarını içeren beşli bir aşı olarak uygulanır. Bebekler, ikinci, dördüncü, altıncı, on sekizinci ay ve 4-6 yaşları arasında toplamda beş doz beşli aşı almalıdır. Boğmaca aşısı yaptırıldığında, ömür boyu koruma sağlanır. Çocukların düzenli aşılarını alması önemlidir. Aşı dozları tamamlanmadığında ilerleyen yaşlarda boğmaca riski artar. Yenidoğan bebeklerde, ilk boğmaca aşısı 2. ayın sonunda uygulanabilir, bu nedenle aile üyeleri, özellikle anne, baba ve kardeşler, bebeğe boğmaca bulaştırabilir. Yapılan araştırmalar, boğmaca bulaşmasının %32’sinin anneden, %15’inin babadan ve %20’sinin evdeki 4-19 yaş arasındaki kardeşlerden kaynaklandığını göstermektedir. Bağışıklık yaşla birlikte azaldığından, okul çağındaki çocuklar, ergenler ve yetişkinler arasında boğmaca vakaları hala görülmektedir. Ülkemizde ikinci pekiştirme dozu ilkokul birinci sınıfta uygulanmaya başlamıştır. Birçok ülkede yüksek aşılanma oranlarına rağmen okul çağındaki çocuklar, ergenler ve yetişkinler arasında boğmaca vakaları devam etmektedir.
Çocuğunuz boğmaca olduysa ne yapılmalı?
Eğer evde çocuğunuzda boğmaca şüphesi varsa, aşağıdaki önlemleri almanız önemlidir:
Çocuğun odasının nemli tutulması: Odasında nemlendirici bir cihaz kullanarak çocuğun nefes yolunun rahatlamasına yardımcı olabilirsiniz.
Bol sıvı alımı: Çocuğun yeterince sıvı almasını sağlayın. Özellikle ateşi varsa, ateş düşürücü ilaçlar verilebilir.
Yoğun öksürük nöbetlerinde buhar cihazları kullanılabilir: Ev tipi buhar cihazları, öksürük nöbetlerini hafifletebilir. Ancak bu cihazları kullanmadan önce bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir.
Diğer çocuklarla teması sınırlamak: Boğmaca bulaşıcı bir hastalıktır, bu nedenle diğer çocuklarla teması engelleyin.
Tedavi süresi: Kullanılan antibiyotiğin türüne ve süresine bağlı olarak tedavi süresi değişebilir. Tedaviye başlandığında doktorunuzun önerilerine uyun.
Maske kullanımı: Evdeki diğer bireylerde aşı yoksa maske takımı kullanılabilir.
Kişisel hijyen: Çocuğun havlusu diğer aile üyelerinden veya ev halkından ayrı tutulmalıdır. Eller sık sık yıkanmalıdır.
Ortamın temizliği: Tedavi süreci boyunca öksürüğü tetikleyebilecek faktörlerden kaçının. Odada kullanılan spreyler, şömine, odun veya kömür sobaları gibi faktörlerden uzak durun.
Beslenme: Boğmacalı çocuklar öksürükle birlikte kusabilir ve yeterince yemek yiyemeyebilirler. Bu nedenle az miktarlarda sık beslenme önemlidir. Ayrıca, susuzluğu önlemek için yeterince sıvı alımını sağlayın.
Boğmaca aşısı: Çocukları boğmaca hastalığından korumak için önerilen aşı programlarına uyun. Aşılar, hastalığın şiddetini hafifletebilir veya önleyebilir.
Hekime başvuru: Herhangi bir öksürük durumu boğmacayı düşündürüyorsa, en kısa sürede bir sağlık profesyoneline başvurun. Erken teşhis ve tedavi önemlidir.
Unutmayın ki boğmaca bulaşıcı bir hastalıktır ve önlemler alınmalıdır. Çocuğunuzun tedavisi için mutlaka bir sağlık uzmanına danışın.
Yetişkinler boğmaca aşısı olmalı mı?
Ebeveynlerin boğmaca aşısı olmaları, sadece kendilerini değil, aynı zamanda temas halinde oldukları bebekleri korumak için son derece önemlidir. Ayrıca, çocuklarınıza bu konuda iyi bir örnek olabilirsiniz. Difteri, tetanoz ve boğmaca aşılarının, özellikle anne, baba, büyükanne veya büyükbaba olmayı planlayan tüm yetişkinlere, ergenlik döneminde eksik aşıları tamamlamaları önerilir. Bu aşılar sayesinde aile içi bulaşma riski azaltılabilir ve bebeklerin korunması sağlanabilir.
Boğmaca bebeklerde nasıl geçer?
Bir yaşın altındaki bebeklerde boğmaca daha ciddi bir tehdit oluşturabilir ve bu nedenle daha yoğun bir tedavi gerekebilir hatta hastaneye yatış gerekebilir. Bebeklerde boğmaca tedavisi, bebeğin öksürük nöbetleri nedeniyle beyinlerinin oksijensiz kalmasını önlemek ve solunumlarının engellenmemesi için hastane yatışının son derece önemli olduğu anlamına gelir.
Boğmaca öksürüğü nasıl geçer?
Boğmaca öksürüğü kendiliğinden iyileşmez. Bu nedenle, mutlaka bir pediatri uzmanı tarafından doğru teşhis konulmalı ve en erken zamanda ilaçlarla tedavi edilmelidir.
Boğmacada risk grubu kimdir?
Boğmaca hastalığı, 6 aydan küçük, henüz boğmaca aşısı yaptırmamış veya aşı programlarını tamamlamamış çocukları etkileyebilir. Ne yazık ki, boğmaca küçük çocuklarda bazen yaşamı tehdit eden bir duruma yol açabilir. Ayrıca aşının etkinliği zamanla azalır, bu nedenle 12-18 yaş arasındaki ergenler ve genç erişkinler, boğmaca açısından en hassas gruplardır. Aşı olan çocuklar da boğmaca geçirebilirler, ancak aşı olmayan bireylerde hastalık çok daha ciddi sonuçlara yol açabilir.
Boğmaca teşhisi için öksürük belirtisi yeterli mi?
Sadece öksürüğün niteliğine bakarak her zaman hastalığın tanısını ve tedavisini belirlemek mümkün değildir. Bazı özel durumlar vardır ki çocuğun öksürdüğü şekil, tanıya yardımcı olabilir. Boğmaca hastalığı da bu duruma örnektir. Sadece doktorlar değil, anneler ve anneanneler de boğmaca öksürüğünü genellikle iyi tanıyabilirler. Hatta boğmaca öksürüğünün sesi bile kolayca ayırt edilebilir. Öksürüğün krizler halinde arka arkaya gelmesi, çocuğun nefesinin kesilmiş gibi görünmesi ve nefes almaya çalışırken çıkardığı özel bir ses, tipik boğmaca öksürüğü belirtilerindendir.
Farklı boğmaca tedavisi var mıdır?
İnternet üzerinde karşılaşılan “Boğmaca tedavisi bitkisel yöntemlerle mümkündür” veya “Boğmaca için bitkisel tedavi” gibi ifadelere inanmamak önemlidir. Tek etkili tedavi, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları tarafından uygulanmaktadır.
Prematüre bebekler boğmacadan nasıl korunur?
Prematür doğmuş bebeklerin boğmacadan korunması için son dönemlerde önerilen “koza stratejisi” adı verilen bir uygulama bulunmaktadır. Bu strateji gereği, bebekle en yakın temas halinde olan kişiler, özellikle anne ve baba, boğmaca aşısı olmalıdır. Bu, bebeğin korunmasında büyük önem taşır.
Boğmaca aşısı ne zaman yapılır?
Ülkemizdeki aşılama programına göre, çocuklarımızın boğmaca aşısı, 2., 4., 6., 18. aylarda ve 4-6 yaşlarında olmak üzere toplamda 5 kez yapılır. Şu anda ülkemizde uygulanan ulusal aşı programı kapsamında 8. sınıfta difteri-tetanoz aşısı da uygulanmaktadır. Ancak ergenlik döneminden itibaren aşının etkinliğinde azalma ve boğmaca vakalarında artış görüldüğü için birçok ülke, 11-18 yaşları arasındaki çocuklara difteri-tetanoz ve boğmaca aşısı (Tdap) önermektedir. Bu yaş grubundaki çocuklarınız için, bu konuyu aile hekiminiz veya çocuğunuzun doktoru ile görüşerek uygun bir aşılama programı oluşturabilirsiniz
Boğmaca tedavisinde kullanılan ilaçlar hangileridir?
Boğmaca tedavisinde, makrolid grubu antibiyotiklerin yanı sıra nemli oda tedavisi ve şiddetli öksürük durumlarında nefes açıcı ilaçlar kullanılır.
Yalancı boğmaca nedir?
Özellikle sonbahar ve kış aylarında, çocuklarda geceleri öksürük ve nefes tıkanması nöbetleri meydana gelebilir. Bu durum boğmaca belirtilerine benzer bir tabloya neden olabilir. Öksürük nöbetleri, tıkanma hissi ve ardından kusma yalancı boğmaca olarak adlandırılır. Yalancı boğmaca, çocuğun öksürük dışında genel olarak sağlıklı görünmesi ile karakterizedir.
