Crush (Ezilme) Sendromu Nedir?

Crush (Ezilme) Sendromu
Crush Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Crush Sendromu Tanısı
Depremde Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi
Crush Sendromunun Birinci Aşama Tedavisi
Crush Sendromunun İkinci Aşama Tedavisi
Crush Sendromu İlk Yardım Tedavisi
Crush (Ezilme) Sendromunun Böbreklere Etkisi
Crush Sendromu Kalıcı Mıdır? 
Crush Sendromunun Komplikasyonları Nelerdir?
Deprem Sonrası Crush (Ezilme) Sendromu Her Zaman Olur Mu?
Crush Sendromu Deprem Dışında Hangi Durumlarda Gelişir?
Çocuklarda Crush (Ezilme) Sendromu

Crush sendromu, yani ezilme sendromu, özellikle enkaz altında kalan kişilerde görülen bir klinik durumdur. Enkaz altında kalma sonucu ezilen kas hücrelerinin kana karışması, çeşitli organlara zarar verebilecek bir durumu tetikleyebilir. Crush sendromu, akut böbrek yetmezliği başta olmak üzere, potasyum ve fosfor seviyelerinde ani yükselmelerle ilişkili kalp ritim bozukluklarına ve kan dolaşımının azalmasıyla gelişebilecek şok gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Crush (Ezilme) Sendromu

Crush sendromu, genellikle bir bireyin bir enkazın altında kalarak, ağır bir basınç veya ağırlığın altına girmesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Kişiler, enkaz altından kurtarıldıktan sonra rabdomiyoliz adı verilen ciddi bir sistemik problemle karşılaşabilirler. Bu durumda, kas hücrelerinde birikmiş olan potasyum, fosfor, laktik asit gibi maddelerin kana karışması sonucu çeşitli doku hasarları meydana gelebilir. Crush sendromu sıklıkla depremlerle ilişkilendirilse de, trafik kazaları veya diğer künt travmalar sonucunda da ortaya çıkabilir.

Crush Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Crush sendromu, genellikle vücudun bir uzvunun enkaz altında uzun süre basınç altında kalması sonucu gelişebilir. Crush sendromunun genel belirti ve bulguları şunları içerebilir:

Uzuvlarda şişme ve vücutta morarmalar
Kaslarda ağrı hissi
Kas sertliği
Kaslarda güç kaybı
Genel halsizlik
Kol ve bacaklarda şiddetli ve sürekli ağrı
Etkilenen uzuvda elektriklenme veya karıncalanma hissi
Etkilenen uzuvda hareket zorluğu
Tansiyonda düşme
Solunumda güçlük
İdrar miktarında azalma ve idrarın kahverengi olması
Kan kreatinin ve üre seviyelerinde artış
Şok durumu (vücutta dolaşan kan miktarının azalmasına bağlı olarak bilinç kaybı ve baygınlık)

Crush Sendromu Tanısı

Afetzedeler, göçük altından kurtarıldıktan sonra başlangıçta sağlıklı olduklarını hissedebilir ve sadece ağrı veya hareket kısıtlılığı şikayetinde bulunabilirler. Ancak, enkaz altında kalmanın sebep olduğu komplikasyonlar zamanla ortaya çıkabilir. Afet bölgesindeki acil sağlık ekipleri, crush sendromundan şüphelenildiğinde, portatif EKG cihazları kullanarak potasyum yüksekliği gibi bulguları değerlendirebilirler. Crush sendromunun yaygın belirtileri arasında tansiyon düşmesi ve solunum güçlüğü yer alır. Bu belirtiler gözlemlendiğinde yapılacak bazı tıbbi değerlendirmeler şunlardır:

Klinik muayene
Kan ve idrar testleri
Kasların durumunun görüntülenmesi (MRI, BT veya diğer ultrason taramaları)
Üriner sistem (böbrekler, mesane, idrar yolları) görüntülemesi

Depremde Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?

Crush sendromunun tedavisinde ilk adım, kişiyi üzerine bindirilen ağırlıktan kurtarmaktır. Tedavinin temel bir parçası, vücudun kan dolaşımındaki sıvı miktarını artırmaktır. Bu nedenle, göçük altından kurtarılan kişiye, mümkün olan en kısa sürede intravenöz yolla sıvı tedavisi başlanır. Crush sendromu sonrası oluşabilecek sepsis riskine karşı, erken evrede antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Depremde crush sendromunun tedavisi şu adımları içerir:

Afetzedeyi ve sağlık görevlisini güvence altına almak
Hızlı bir şekilde intravenöz damar yolu açmak
İzotonik NaCl serumu ile tedaviye başlamak
Hastanın gözlerini ışıktan korumak
Gerektiğinde amputasyon (etkilenen uzvun kesilmesi)
Acil diyaliz tedavisi uygulamak
Fasyotomi (şişmiş kas lifine kesi yapmak)
İdrar çıkışını kontrol etmek için Foley sonda yerleştirmek
İdrar çıkışını artırmak için günde 8-10 litre sıvı sağlamak
İdrar söktürücü ilaç tedavisi uygulamak

Crush (Ezilme) Sendromu Tedavisi

Crush sendromu tedavisi, kişilerin enkaz altında iken başlayıp sağlık kuruluşlarında devam eden ve sonrasında uzun süreli takip gerektiren bir süreci içerir. Crush sendromunun tedavisi, belirlenen çeşitli aşamalardan oluşur ve her aşamada özel tedavi yaklaşımları uygulanır.

Crush Sendromunun Birinci Aşama Tedavisi

Crush sendromunun ikinci basamak tedavisi, hayati fonksiyonları stabilize edilen hastaların devam eden bakımını içerir. Ezilme sendromunun farklı organlarda çeşitli komplikasyonlara yol açabilme potansiyeli olduğundan, çeşitli tıbbi disiplinlerde takip ve tedavi gerekebilir. Özellikle, bu durumun en çok etkilediği organ böbrek olduğundan, böbrek yetmezliği durumlarında diyaliz tedavileri gerçekleştirilir. İkinci basamak tedavilerde, hastanın kan değerleri ve özellikle kandaki kalsiyum seviyeleri de yakından izlenir, böylece oluşabilecek herhangi bir komplikasyona karşı hızlı müdahale edilebilir.

Crush Sendromunun İkinci Aşama Tedavisi

Enkaz altında kalan kişilere yardım etmek isteyenlerin, hızla acil servisleri arayarak yardım çağrısında bulunmaları gereklidir. Profesyonel kurtarma ekipleri gelene kadar dikkat edilmesi gereken önemli noktalar şunlardır:

Güvenlik önlemleri alınmadan enkaza girmekten kaçınmak.
Enkaz altında kalan kişiye ulaşıldığında, onu hızla çıkarmaya çalışmaktan kaçınmak.
Crush sendromunu tetikleyebilecek şekilde enkazda dolaşmamak.
Enkaz altındaki kişiye, su da dahil olmak üzere, herhangi bir yiyecek veya içecek vermeyi önermemek.

Crush (Ezilme) Sendromunun Böbreklere Etkisi

Crush sendromunun etkilediği organlar arasında özellikle böbrekler önemli bir yere sahiptir. Kas hücrelerinin ölümü sonucunda, kana yüksek miktarda myoglobin (kas dokusunda bulunan bir protein) salınır. İdrardaki asit seviyesinin artması, myoglobinin böbreklerde jel kıvamına dönüşmesine yol açabilir. Bu jel haline gelen myoglobin, böbreklerin ince kanallarını tıkayarak, bu organların süzme işlevini bozabilir. Bu durum, böbreklerin işlevlerini ciddi şekilde bozarak böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Crush Sendromu Kalıcı Mıdır? 

Deprem sonucu meydana gelen ölümlerin büyük bir kısmının, araştırmalara göre maalesef crush sendromundan kaynaklandığı belirlenmiştir. Enkaz altında uzun süre baskıya maruz kalan kas dokularında, kan ve sıvı birikimi meydana gelir. Bu durum, vücuttaki kan akışının yavaşlamasına neden olur. Kişi enkazdan kurtarıldığında, dokularda birikmiş olan maddelerin kana karışması sonucu vücut, yaşamsal fonksiyonlarını yerine getiremez hale gelir. Bu süreç, ciddi doku hasarlarına, ani ölümlere veya kalıcı sağlık sorunlarına yol açabilir.

Crush Sendromunun Komplikasyonları Nelerdir?

Crush sendromu, enkaz altından kurtarıldıktan kısa bir süre sonra çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu sorunların bazıları şunlardır:

Kalp yetmezliği
Kardiyak aritmiler (Kalp ritim bozuklukları)
Yaralanma derecesine oranla aşırı şiddetli ağrılar
Akut böbrek yetmezliği
Hipovolemik şok (Vücutta ciddi oranda kan ve sıvı kaybına bağlı yaşamı tehdit eden durum)
Akut solunum yetmezliği
Hipokalsemi (Kandaki kalsiyum düzeyinin normalin altına düşmesi)
Hiperpotasemi (Kandaki potasyum seviyesinin aşırı yükselmesi)
Hipotansiyon (Düşük kan basıncı)

Deprem Sonrası Crush (Ezilme) Sendromu Her Zaman Olur Mu?

Depremler sonucu enkaz altında kalan kişilerde her zaman ezilme durumu yaşanmamaktadır. Yapılan araştırmalar, ezilme durumunun depremzedeler arasında sadece belirli bir oranda görüldüğünü ortaya koymuştur. Hatta ezilme yaşanmış olsa bile, her zaman crush sendromuna yol açmaz. Bu nedenle, sağlık profesyonelleri enkaz altında kalan kişilerde crush sendromunun varlığını değerlendirdikten sonra, duruma uygun tedavi yöntemlerini uygularlar.

Crush Sendromu Deprem Dışında Hangi Durumlarda Gelişir?

Crush sendromu, genellikle bir ağırlığın veya kütle baskısının altında kalmak sonucu meydana gelen bir sağlık durumudur. Bu durum, özellikle deprem gibi doğal afetlerde enkaz altında kalan kişilerde sıklıkla görülebilir. Ancak, crush sendromu yalnızca deprem gibi durumlarda değil, aşağıda belirtilen diğer durumlarda da ortaya çıkabilir:

Maden göçükleri
Çığ düşmeleri
İş kazaları
Trafik kazaları
Toprak kaymaları
Savaş ve şiddet olayları
Aşırı alkol kullanımı
Şiddetli enfeksiyonlar
Aşırı fiziksel egzersiz
Baromiyapati (kasın uzun süreli basınca maruz kalması)

Çocuklarda Crush (Ezilme) Sendromu

Doğal afetlerde acil tıbbi müdahale gerektiren yaralanmaların yaklaşık %43’ü çocuklarda görülür. Bu nedenle, depremler gibi olaylarda çocuklarda da ezilme sendromu (crush sendromu) meydana gelebilir. Çocuklarda crush sendromu, yetişkinlerde olduğu gibi, göçük altında kalmaya bağlı doku hasarlarından kaynaklanır. Tedavi süreçleri yetişkinlerdekiyle benzer şekilde işler. Çocuklarda ilk tedavi adımı, genellikle enkaz altındayken başlanan sıvı tedavileridir. Verilen sıvıların dozları, çocuğun vücut kitle indeksine göre ayarlanır. Çocuklarda ezilme sendromu sonucu böbrek yetmezliği sık görülmesa da, yaralanmalara bağlı enfeksiyonlar daha yaygın gelişebilir. Bu yüzden çocuklara uygulanan tedaviler, sağlık profesyonelleri tarafından en uygun bulunan yönteme göre belirlenir.