İlik nakli nasıl yapılır?
Son Güncelleme Tarihi : Ağustos 21, 2024
Kemik iliği nakli, hasarlı veya hastalıklı kemik iliğini sağlıklı kan yapabilen kök hücrelerle değiştirmek amacıyla yapılan bir tıbbi işlemdir. Kemik iliği, sağlıklı kan hücreleri üretemediği veya yeterli miktarda çalışamadığı durumlarda nakil gerekebilir. Kemik iliği nakilleri, otolog ve allojenik olarak iki türe ayrılır. Kişinin kendi vücudundan elde edilen hücrelerle yapılan nakillere otolog nakil denir, ancak bir vericiden veya donörden alınan hücrelerle gerçekleştirilen nakillere allojenik nakil adı verilir. Bu makalede, her iki nakil türünün nasıl uygulandığı hakkında bilgi bulabilirsiniz.
İlik nakli nasıl yapılır?
Otolog kök hücre nakli
Allojenik kök hücre nakli
İlik nakli nasıl yapılır?
Kemik iliği nakli sırasında neler gerçekleşir?
Kemik iliği nakli sonrası
Nakilden sonra dikkat edilmesi gerekenler
Kemik iliği nakli sonuçları
Otolog kök hücre nakli
Otolog kök hücre nakli, vücuttaki sağlıklı kan kök hücrelerini kullanarak hastalıklı veya hasarlı kemik iliğini değiştirme yöntemidir. Bu tür bir kök hücre nakli sırasında, kişinin kendi vücudundan elde edilen hücreler kullanılır ve başka bir donörden alınan kök hücrelerin kullanılmasına göre bazı avantajları vardır. Özellikle, otolog kök hücre nakli sırasında nakledilen hücreler ile kişinin kendi vücudundaki hücreleri arasında uyumsuzluk sorunu yaşanmaz.
Otolog kemik iliği nakli, vücudun yeterince sağlıklı kemik iliği hücresi ürettiği durumlarda tercih edilebilir. Bu sağlıklı kök hücreler toplanır, dondurulur ve gelecekteki kullanım için saklanabilirler. Otolog kök hücre nakli, genellikle yüksek dozlarda kemoterapi ve radyasyona ihtiyaç duyan hastalar için uygundur. Bu tür bir nakil, hasarlı kemik iliğini değiştirme konusunda yardımcı olur.
Otolog kök hücre nakli, genellikle aşağıdaki durumların tedavisinde kullanılır:
hodgkin lenfoma
miyelom
non-Hodgkin lenfoma
plazma hücre bozuklukları
Allojenik kök hücre nakli
Allojenik kök hücre nakli, hastalıklı veya hasarlı kemik iliğini değiştirmek için bir donörden alınan sağlıklı “kan kök hücreleri”nin kullanıldığı bir tedavi yöntemidir. Bu tür nakle allojenik kemik iliği nakli de denir. Bağışçı, hasta için aile üyesi, tanıdık veya yabancı bir kişi olabilir. Allojenik kök hücre nakli için kullanılan kök hücreler farklı kaynaklardan elde edilebilir:
Donörün kanından.
Donörün kalça kemiği içindeki kemik iliğinden.
Bağışlanan göbek kordon kanından.
Allojenik kök hücre nakli öncesinde, hasta için yüksek dozlarda kemoterapi veya radyasyon tedavisi uygulanarak hastalıklı hücreler yok edilir ve vücut verici hücrelere hazırlanır. Allojenik kök hücre nakli, aşağıdaki gibi çeşitli hastalıklara sahip olan kişiler için bir seçenek olabilir:
Akut lösemi
Adrenolökodistrofi
Aşırı kansızlık
Kemik iliği yetmezliği sendromları
Kronik lösemi
Hemoglobinopatiler
Hodgkin lenfoma
Bağışıklık yetersizlikleri
Doğuştan metabolizma hataları
Multipl miyelom
Miyelodisplastik sendromlar
Nöroblastom
Non-Hodgkin lenfoma
Plazma hücre bozuklukları
POEMS sendromu
Birincil amiloidoz
Pretransplant testleri ve prosedürleri
Kemik iliği nakli öncesi, hastanın genel sağlık durumunu değerlendirmek ve nakil için fiziksel olarak uygun olduğundan emin olmak için çeşitli testler ve prosedürler uygulanır. Bu değerlendirme birkaç gün veya daha uzun sürebilir. Ayrıca, bir cerrah veya radyolog, ince bir tüpü (intravenöz kateter) genellikle göğüs veya boyundaki büyük bir damara yerleştirir. Bu kateter, tedavi süresince genellikle yerinde kalır ve nakil ekibi, nakledilen kök hücreleri, ilaçları ve kan ürünlerini hastanın vücuduna vermek için bu kateteri kullanır.
Otolog nakil için kök hücre toplanması
Eğer otolog bir nakil planlanıyorsa, yararlanılan prosedür aferez olarak adlandırılır ve kişinin kendi hücreleri kullanılır. Aferez işlemi sırasında, kök hücreleri toplamak için özel bir prosedür uygulanır. Bu işlem öncesinde, kök hücre üretimini artırmak ve kök hücrelerin toplanabilmesi için dolaşımdaki kana taşınmalarını sağlamak amacıyla günlük olarak büyüme faktörü enjeksiyonları yapılır.
Aferez sırasında, bir damardan kan alınır ve bu kan özel bir makine içinden geçirilir. Bu makine, kanı kök hücreler dahil olmak üzere farklı bileşenlere ayırır. Toplanan kök hücreler dondurulur ve nakil için saklanır. Geriye kalan kan ise vücuda geri verilir.
Allojenik nakil için kök hücrelerin toplanması
Allojenik kök hücre naklinde, bir donörden alınan kök hücreler kullanılır. Bu tür bir nakil için uygun bir donör bulunmalı ve donör bulunduğunda kök hücre toplama işlemleri başlatılır. Kök hücreler, donörün kanından veya kemik iliğinden alınabilir. Hangi kaynaktan alınacağı, hastanın durumuna bağlı olarak nakil ekibi tarafından belirlenir.
Başka bir tür allojenik nakil ise göbek kordonlarındaki kök hücreleri kullanır ve buna “kordon kanı nakli” denir. Anneler, bebeklerinin doğumundan sonra göbek bağlarını bağışlayabilirler. Bu bağışlanan kordon kanı dondurulur ve bir kemik iliği nakli gerektiğinde kordon kanı bankasında saklanır.
Hazırlık veya şartlandırma sürecine geldiğimizde, ön nakil testleri ve prosedürleri tamamlandıktan sonra şartlandırma rejimi adı verilen bir işlem başlatılır. Şartlandırma sırasında aşağıdaki amaçlara hizmet eden kemoterapi veya radyasyon uygulanır:
Kanserli hücreleri yok etmek
Bağışıklık sistemini baskılamak
Kemik iliğini yeni kök hücreler için hazırlamak
Alınacak olan şartlandırma rejimi, hastalığın türü, hastanın genel sağlığı ve planlanan nakil türü gibi bir dizi faktöre bağlı olarak belirlenir.
Kemik iliği nakli sırasında neler gerçekleşir?
Kemik iliği nakli, şartlandırma işlemi tamamlandıktan sonra gerçekleştirilir. Nakil gününde, kök hücreler katater aracılığıyla vücuda verilir. Bu nakil işlemi ağrısızdır ve hastalar işlem sırasında uyutulmazlar.
Kemik iliği nakli sonrası
Yeni kök hücreler vücuda girdiğinde, kanla kemik iliğine seyahat ederler ve zamanla çoğalarak yeni, sağlıklı kan hücreleri üretmeye başlarlar. Vücuttaki kan hücreleri sayısının normale dönmesi genellikle birkaç hafta sürebilir, ancak bazı insanlarda daha uzun sürebilir.
Kemik iliği nakli sonrasında, hastanın durumunun yakından takip edilmesi önemlidir, bu nedenle hastaya çeşitli kan ve benzeri testler uygulanabilir. Bulantı, ishal gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir ve bunların tedavisi için ilaçlar kullanılabilir.
Kemik iliği nakli sonrasında, hastanın yakın tıbbi gözetim altında olması gereklidir. Enfeksiyon veya diğer komplikasyonlar gelişirse, hastanın birkaç gün veya bazen daha uzun süre hastanede kalması gerekebilir.
Nakilden aylar veya yıllar sonra bile, hastalar enfeksiyon veya diğer komplikasyonlar açısından daha yüksek risk altında olabilirler. Bu nedenle, geç komplikasyonları izlemek için düzenli yaşam boyu takip randevuları almak önemlidir.
Nakilden sonra dikkat edilmesi gerekenler
Eğer kemik iliği nakli allojenik bir donörden (başka bir kişiden) alınan kök hücrelerle yapılıyorsa, doktorlar Graft-versus-Host Hastalığı (GVHD) riskini azaltmak için bağışıklık sisteminin tepkisini azaltan immünosupresif ilaçlar reçete edebilirler. Kemik iliği nakli sonrası bağışıklık sisteminin yeniden güçlenmesi zaman alır ve bu süre zarfında enfeksiyonları önlemek için ilaçlar verilebilir.
Kemik iliği naklinden sonra sağlıklı kalmak ve aşırı kilo alımını engellemek için diyet değişiklikleri yapılabilir. Beslenme uzmanları (diyetisyenler) ve nakil ekibi, hastanın ihtiyaçlarını karşılayan ve sağlıklı bir yaşam tarzını destekleyen bir beslenme planı oluşturmak için işbirliği yaparlar. Bu plan şunları içerebilir:
Gıda güvenliği talimatlarına uyarak gıda kaynaklı enfeksiyonları önlemek
Çeşitli sağlıklı yiyecekler tüketmek, bu yiyecekler arasında sebzeler, meyveler, kepekli tahıllar, yağsız et, tavuk, balık, baklagiller ve sağlıklı yağlar bulunur
Tuz alımını sınırlamak
Alkol tüketimini kısıtlamak
Greyfurt ve greyfurt suyundan kaçınmak, çünkü bazı immünosupresif ilaçlarla etkileşime girebilirler
Kemik iliği nakli sonrası düzenli fiziksel aktivite, kilo kontrolüne, kemik sağlığını desteklemeye, dayanıklılığı artırmaya, kasları güçlendirmeye ve kalp sağlığını korumaya yardımcı olabilir.
Nakilden sonra kanseri önlemek için önlemler almak da son derece önemlidir. Sigara içmemek, güneş koruyucu kullanmak ve doktorun önerdiği kanser taramalarını aksatmamak bu önlemlerden sadece bazılarıdır.
Kemik iliği nakli sonuçları
Kemik iliği nakli, bazı hastalıkları tedavi edebilir ve bazılarını remisyona sokabilir. Ancak, bazı insanlar bu tedaviyi bir dizi yan etki ve komplikasyonla tamamlar. Diğerleri ise hem kısa hem de uzun vadede birçok zorlu sorunla karşı karşıya kalabilir. Yan etkilerin şiddeti ve naklin başarısı kişiden kişiye farklılık gösterir ve bazen bu durum, nakil öncesinde tahmin edilmesi zor olabilir.
Nakil sürecinde karşılaşılan zorluklar motivasyonu azaltabilir. Ancak, unutulmaması gereken önemli bir nokta şudur: Bazı insanlar, nakil sürecinde çok zorlu günler geçirirler, ancak sonunda başarılı nakillere sahip olurlar ve normal aktivitelere geri dönerek iyi bir yaşam kalitesine sahip olurlar.