Kara mantar hastalığı (Mukormikoz) nedir?

Çok nadir görülen bir enfeksiyon türü olan Kara mantar hastalığı, tıbbi terimle “Mukormikoz” olarak adlandırılır. Bu hastalık insandan insana veya insandan hayvana bulaşmaz; ancak toprak, bitkiler, gübre ve çürümüş meyve sebzeler gibi ortamlarda bulunabilir. Mukormikoz hastalığı nadir görülse de ortaya çıktığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. İnsanlarda genellikle beyin, sinüsler ve akciğerleri etkileyen bu hastalığın tedavisine hemen başlanması önemlidir. Tedavinin temel bileşeni antifungal adı verilen mantar ilaçlarıdır. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişileri özellikle etkileyen Mukormikoz hastalığının tedavi edilmemesi ölümcül olabilir. Bu nedenle hastalığın erken teşhisi ve tedavisi hayati öneme sahiptir.

Kara mantar hastalığı (Mukormikoz) nedir?
Kara mantar hastalığının sebepleri nelerdir?
Kara mantar hastalığının belirtileri nelerdir?
Kara mantar hastalığının tanısı nasıl konulur?
Kara mantar hastalığı nasıl tedavi edilir?
Kara mantar hastalığı ile ilgili sık sorulan sorular 

Kara mantar hastalığı (Mukormikoz) nedir?

Kara mantar (Mukormikoz), oldukça nadir bir enfeksiyon türüdür. Genellikle toprakta, bitkilerde, gübrede ve çürüyen meyve ve sebzelerde bulunan mucor küfünün etkisiyle meydana gelir. Bu yaygın küf mantarı, sağlıklı insanların burunlarında bile bulunabilir. Kara mantar, bulaşıcı bir hastalık değildir ve insanlar arasında doğrudan bulaşmaz. Ancak, mantar sporları havada veya çevrede yayılabilir. Bu nadir görülen enfeksiyonun ortaya çıkması durumunda ciddi sonuçlara neden olabileceğinden, dikkatli olunmalıdır. Ayrıca zigomikoz olarak da bilinen bu mantar enfeksiyonu, çeşitli sağlık sorunları veya nedenlerle bağışıklık sistemi zayıflamış bireyleri etkileyebilir. Normalde, insan vücudu birçok bakteri ve mantar içerir, ancak bağışıklık sistemi sayesinde bunlar kontrol altında tutulur. Kara mantar, insanlarda en sık beyin, sinüsler ve akciğerleri etkiler.

Kara mantar hastalığının sebepleri nelerdir?

Özellikle bağışıklık sisteminin zayıflaması, bu hastalığın ana nedenidir. Kanser hastaları, HIV/AIDS hastaları, şiddetli şeker hastalığı veya ciddi bir bağışıklık sistemi zayıflığına sahip kişiler için tehlikeli olabilir. Özellikle Hindistan’da, Covid-19 salgını sırasında “kara mantar” (Mukormikoz) hastalarının sayısında bir artış gözlenmiştir. Bu salgının şiddetli Covid-19 tedavisinde kullanılan steroidlerle ilişkilendirildiğine inanılmaktadır.

Kara mantar enfeksiyonu, Mukormikoz mantarına maruziyeti takiben gelişen bir hastalıktır. Bu organizmalar genellikle ağaç yaprakları, bitkisel atık birikintileri, toprak ve çürüyen odun parçalarının üst bölgelerinde bulunurlar. Bu mantara ait sporların havaya yayılması ve bu ortamdaki kişilerin bu sporları soluması sonucu enfeksiyon bulaşabilir. Bu durum genellikle kişinin sinüslerinde ve akciğerlerinde enfeksiyona yol açar. Daha sonra göz, yüz ve santral sinir sistemi de etkilenebilir. Bu tür mantarlar doğal olarak çevrede bulunsa da, sağlıklı bireylere bulaşma ve hastalık oluşturma nadiren gerçekleşir.

Bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişiler, kara mantar içeren çevresel materyallere temas ettiğinde hastalık riski artar. Bu kişiler genellikle şunları içerir:

Kanser hastaları
Yeni organ nakli olan kişiler
HIV enfeksiyonu nedeniyle AIDS gelişen kişiler
Şeker hastalığının kontrol altına alınamadığı kişiler
Cerrahi operasyon geçirmiş kişiler
Bağışıklık sistemini zayıflatan tedaviler alan kişiler

Kara mantar enfeksiyonu, bulaşma sonrasında vücudun diğer bölgelerine hızla yayılabilen bir hastalıktır. Tedavi edilmezse, özellikle beyin ve akciğer dokusuna yayılarak felç, zatürre, nöbetler ve ölüm gibi ciddi sonuçlar doğurabilir.

Kara mantar hastalığının belirtileri nelerdir?

Kara mantar hastalığının belirtileri, bu mantarın vücudun hangi bölgesinde çoğaldığına bağlı olarak değişebilir. Genel olarak, kara mantar hastalığının belirtileri şunlar arasında yer alır:

Ateş
Öksürük
Göğüs ağrısı
Nefes darlığı
Yüzün bir bölümünde şişlik, özellikle göz çevresinde
Baş ağrısı
Sinüslerde doluluk hissi
Burun köprüsü veya ağız içinde siyah lezyonlar
Karın ağrısı
Bulantı ve kusma
Sindirim sisteminde kanama
Dışkıda kan görülmesi
İshal

Kara mantar hastalığı, cilt bölgesinde belirgin bir tutulum gösterdiğinde, bu bölgeler su toplar, kırmızı ve şişmiş bir görünüm kazanabilir. Zamanla bu lezyonlar siyahlaşarak daha acı verici ve ısınan bir hale gelebilir. Kara mantar enfeksiyonu ayrıca kana karışarak vücudun farklı bölgelerine yayılabilir. Bu durum, “dissemine” (yaygın) mukormikoz enfeksiyonu olarak adlandırılır ve dalak, kalp gibi önemli organları etkileyebilir. Daha şiddetli vakalarda, nörolojik etkilere yol açarak bilinç değişikliği ve koma gibi yaşamı tehdit eden durumlara neden olabilir.

Kara mantar hastalığının tanısı nasıl konulur?

Kara mantar hastalığının rutin kan testleriyle tespiti zordur. Özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde burun, sinüs, solunum yolları ve gözlerle ilgili şikayetler dikkatle araştırılmalıdır. Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde, beyaz kan hücreleri olarak adlandırılan nötrofillerde azalma, kara mantar hastalığına yakalanma riskini artırabilecek bir faktör olarak değerlendirilir. Radyolojik görüntüleme yöntemleri, hastalığın yayılmasını belirlemekte özellikle etkilidir. Görüntüleme yöntemleri, kara mantar hastalığının beyin dokusu, sinüsler, akciğerler, karın veya diğer vücut bölgelerinde varlığını ortaya çıkarmak için şüpheli alanları incelemeye yardımcı olur.

Burun ve sinüslerde mukormikoz enfeksiyonu şüphesi olan vakalarda endoskopik inceleme ve doku örneği alınması, tanı koymada oldukça değerlidir. Alınan örnekler incelendiğinde, dokunun ölümü ve karakteristik hif şeklindeki mantarların görünmesi, kara mantar hastalığının varlığına işaret eder. Ayrıca bilgisayarlı tomografi yöntemi ile göz ve beyin gibi dokularda oluşan doku ödemi, kalınlaşma ve yayılma belirlenebilir. Bağışıklık sistemi zayıflamış ve solunum sistemi ile ilgili şikayetleri olan kişilerde göğüs tomografisi çekilmesi, akciğer enfeksiyonunu aydınlatmada faydalı olabilir. Ancak elde edilen görüntüler, diğer organizmalara bağlı zatürre vakalarından farklı bulgular sunmaz. Göğüs tomografisinde elde edilen bulgular arasında sıvı birikimi, nodül oluşumu ve camlı buz görünümü yer alır. Bu vakalarda balgam veya bronkoalveolar lavaj ile alınan örneklerin mikroskopik incelemesinde karakteristik hif görünümü, kara mantar hastalığının tanısında büyük öneme sahiptir.

Kara mantar hastalığı nasıl tedavi edilir?

Kara mantar hastalığı tanısı konan kişilerin tedavisine mümkün olan en kısa sürede başlanmalıdır. Tedavi planlamasının temelini, vücuttaki mantar enfeksiyonlarını hedef alan antifungal ilaçlar oluşturur. Antifungal ajanlar, enfeksiyona sebep olan mantarların büyümesini durdurur ve zarar görmelerine yol açar. Bu sayede enfeksiyonun kontrol altına alınmasına yardımcı olurlar. Kara mantar hastalığının tedavisinde kullanılan antifungal ilaçlar, damar içi yoluyla veya ağızdan hap şeklinde alınabilir. Genellikle tedavinin başlangıcında, enfeksiyonun hızla kontrol altına alınması amaçlanarak yüksek dozda ilaçlar damar yoluyla uygulanır. Bu tedavi aşaması haftalarca sürebilir. Damar içi tedavinin tamamlanmasının ardından, ağız yoluyla alınabilen antifungal ilaçlar devreye girebilir.

Kullanılan antifungal ilaçların dozu ve gücüne bağlı olarak hastalarda bir dizi yan etki görülebilir. Bu yan etkiler arasında karın ağrısı, mide yanması veya nefes darlığı gibi belirtiler bulunuyorsa, hastaların bu durumu doktorlarına bildirmeleri önemlidir. Ciddi vakalarda, cerrahi müdahale tedaviye dahil edilebilir. Kara mantar enfeksiyonu nedeniyle ileri derecede hasar gören dokular cerrahi yolla çıkarılır, bu sayede enfeksiyonun vücudun diğer bölgelerine yayılması engellenir. Bu ameliyat, gerektiğinde burun, akciğer ve göz gibi bazı organların kısmen veya tamamen çıkarılmasını içerebilir.

Operasyon sonucunda hastaların görünümlerinde bazı değişiklikler meydana gelebilir, ancak bu ameliyatların kara mantar enfeksiyonunu kontrol altına almak için zorunlu olabileceği unutulmamalıdır.

Kara mantar hastalığı ile ilgili sık sorulan sorular 

Kara mantar hastalığının türleri nelerdir?

Kara mantar türleri, yayıldıkları bölgelere göre beş farklı kategoride sınıflandırılır. Bu kategoriler ve bu türler şunlardır:

Sinüs ve Beyin Mukormikozisi (Rinoserebral): Sinüs boşluklarına ve beyine yayılabilen bu enfeksiyon türü, genellikle kontrolsüz diyabeti olan ve böbrek nakli geçirmiş bireylerde görülür.

Akciğer Mukormikozisi: Akciğerlere yayılan bu enfeksiyon türü, kanserli kişilerde ve organ nakli veya kök hücre nakli geçirmiş bireyler arasında en yaygın olan mukormikoz türüdür.

Gastrointestinal Mukormikozisi: Bu enfeksiyon, yemek borusu, mide ve bağırsaklar gibi gastrointestinal sistemde meydana gelir. Küçük çocuklarda daha sık görülse de, prematüre ve düşük doğum ağırlığına sahip bebekleri ve bağışıklık sistemini baskılayan ilaçları kullananları daha fazla etkiler.

Cilt (Kütanöz) Mukormikozisi: Bu enfeksiyon, yanıklar, çizikler, kesikler, ameliyatlar ve cilt yaralanmaları gibi hasarlı doku bölgelerine mantarların girmesi sonucu oluşur.

Yayılmış Mukormikozisi: Enfeksiyonun kan dolaşımına yayılarak vücudun diğer bölgelerine taşındığı bir türdür. Bu tür enfeksiyonlar genellikle beyini etkiler, ancak kalp, cilt ve dalak gibi diğer organlara da yayılabilir.

Kara mantar hastalığı en çok kimlerde görülür?

Kara mantar hastalığı, çoğu insan için zararsızdır. Ancak, sağlık sorunları olan veya vücudun mikrop ve hastalıklarla savaşma yeteneğini azaltan ilaçları kullanan kişilerde daha sık görülebilir.

Kara mantar hastalığının risk faktörleri nelerdir?

Kişinin bağışıklık sistemi zayıfladığı durumların yanı sıra, şunlar da risk faktörleri arasında yer alır:

Şeker hastalığı
HIV veya AIDS
Organ nakli
Düşük beyaz kan hücre sayısı
Uzun süreli steroid kullanımı
Ameliyat, yanık ve yara nedeniyle cilt yaralanmaları
Prematürite veya düşük doğum ağırlığı
Covid-19 enfeksiyonu geçirilmesi

Kara mantar hastalığı ölümcül müdür?

Kara mantar hastalığı tedavi edilmezse ölümcül bir seyir gösterebilir.

Kara mantar hastalığı bulaşıcı mıdır?

Kara mantar bulaşıcı bir hastalık değildir. İnsandan insana veya insandan hayvana bulaşmaz. Ancak havadaki veya çevredeki mantar sporları ile bu küf mantarı yayılabilir.

Kara mantar hastalığında enfekte olmuş dokuların alınması gerekir mi?

Kara mantar hastalığı ilerlediğinde cerrahi müdahale gerekebilir. Bu hastalık nedeniyle ileri derecede hasar gören burun, akciğer, göz gibi bazı organlar ve dokuların ameliyatla çıkarılması gerekebilir. Cerrahi müdahalenin amacı, hastalığın vücudun diğer bölgelerine ve organlara yayılmasını önlemektir.

Kara mantar hastalığından korunmak için nelere dikkat edilmelidir?

Riskli bölgelere yapılan ziyaretler ve geziler sırasında alınması gereken kişisel koruyucu önlemler, bu hastalığa karşı atılması gereken en önemli adımlardan biridir. Ayrıca aşağıdaki önlemler alınabilir:

Mümkünse tozlu alanlar gibi inşaat veya kazı bölgelerinden kaçınılmalıdır. Bu tür alanlardan kaçınılamıyorsa, koruyucu bir maske takılmalıdır.

Kasırgalar ve doğal afetler sonrasında zarar görmüş binalara veya sel sularına doğrudan temas edilmemelidir.

Toprakla veya tozla temas gerektiren bahçe işleri gibi aktivitelerden kaçınılmalıdır.

Ormanlık bölgeleri ziyaret etmek gibi açık hava etkinlikleri sırasında ayakkabı, uzun pantolon ve uzun kollu giysiler tercih edilmelidir.

Toprak, yosun veya gübre gibi malzemelerle temas ederken eldiven kullanılmalıdır.

Cilt enfeksiyonu riskini azaltmak için özellikle toprakla veya tozla temas sonrasında cilt yaraları sabun ve suyla iyice temizlenmelidir.

Kara mantar hastalığına ne iyi gelir?

Vücudun bağışıklık sistemini güçlü tutmak için sağlıklı beslenme, spor yapma, alkol ve sigaradan uzak durma önemlidir. Eğer bağışıklık sistemini zayıflatan bir hastalık varsa, korunma önlemlerine uymak gereklidir. Kara mantar hastalığı bitkisel yöntemlerle tedavi edilebilir mi? Hayır, Kara mantar hastalığı bitkisel yöntemlerle tedavi edilemez; tedavi sürecinde genellikle antibiyotikler ve cerrahi müdahale bir arada kullanılır.