Biyokimya
Biyokimya testi hastalıkların vücutta ne gibi dengesizlikler meydana getirdiğini anlamak için yapılan kan testleridir. Kan, vücuttaki bütün fonksiyonların yürütülmesini sağlar. Her türlü kimya kanın içerisinde olduğu için vücut ile ilgili bilgi verir. Bu nedenle biyokimya tahlillerinin en önemlisi kan tahlilleri olarak bilinir. Çoğu hastalığın tespiti bu tahliller aracılığı ile ortaya çıkar. Daha çok hormonsal ve metabolik bozuklukların değerlendirilmesinde kullanılır. Buna ek olarak vücutta bulunan yaşamsal maddelerin fazlalığı ya da eksikliği yine bu test aracılığıyla ortaya çıkar. Bu testi herhangi bir sebeple yaptırmak isteyen bir kişi öncelikle dahiliye bölümüne başvuru yapmalıdır. Dahiliye uzmanı hastanın şikayetini dinler muayenesini yapar. Daha sonra kesin bir tanı koyabilmek için hastayı hematoloji laboratuvarına yönlendirir. Burada hastadan yeterli miktarda kan alınır. Alınan kan tüplere konularak işleme alınır. Kan testi sonucunda hastanın tedavisi şekillenmiş olur.
Biyokimya bakılması yalnızca hastalık durumunda değil kişilerin genel kontrolleri sırasında da bakılabilen bir testtir. Yeterli miktarda kan alınarak yapılabilen son derece kolay ve acısız bir işlemdir. Bu test hastalığın teşhisi ve tedavisi için yapılabileceği gibi kişilerin genel sağlığı hakkında da bilgi verdiği için sıklıkla tercih edilen testler arasında yer alır. Yapılan testin sonucuna bağlı olarak vücutta eksik bulunan vitaminler dışarıdan tamamlanarak kişilerin yaşam standartları artırılmış olur. Bu nedenle belli periyotlarla kan testi yaptırmak kişilerin sağlığı adına oldukça önemlidir. Genellikle rutin doktor kontrollerinde kan ve idrar testleri yapılır. Bu testler için illaki hastaneye gitmeye gerek yoktur. Sağlık ocaklarında da kolay ve hızlı bir şekilde bu testler yapılabilir. Kolay bir şekilde verilen test sonuçları yaklaşık 2-3 saate çıkar. Burada aile hekimi gerekli görürse ilaç yazabilir.
Biyokimya ve Hemogram Testlerinde Nelere Bakılır?
Biyokimya testleri içerisinde en fazla kullanılan kan testleridir. Kan, vücudun her yerini sardığı için vücuttaki her fonksiyondan sorumludur. Var olan hastalıkların neredeyse tamamı kandan bakılan testlerden belli olur. Kan tahlilleri biyokimya laboratuvarlarında alınarak işleme gider. Bazı kan testleri için 10-12 saat açlık istenebilir. Ancak biyokimya testi için öncesinden bir hazırlık yapılmasına gerek yoktur. Açlık ya da tokluğa bakılmaksızın biyokimya testi verilebilir.
Hemogram diğer bir adıyla tam kan sayımı testi, kişilerde var olan hastalık hakkında bilgi verir. Bu test kan dolaşımı içerisinde yer alan hücrelerle ilgili bilgi verir. Kanda bulunan hücreler kemik iliğini doğrudan etkilediği için kemik iliğinin değerlendirilmesi de hemogram ile yapılabilir. Hemogram testi birçok hastalık için tanı koyabilir. Bu hastalıklar; lösemi ve diğer kanser türleri, enfeksiyon, kemik iliği hastalığı ve Akdeniz anemisidir.
Biyokimya laboratuvarında verilecek olan testler ile hastalıkların erken teşhisi sağlanabilir. Bu nedenle hastalık belirtisi olabilecek durumlarda doktora gidilmesi son derece önemlidir. Erken teşhis edilen hastalıklarda iyileşme oranları oldukça fazladır. Hastalığın tanınması adına tamamlayıcı rol oynayan bu testler hasta için hayati önem taşır. Teşhis edilen hastalığın nasıl bir sürece gireceği yine bu testler yardımıyla belirlenir. Ortaya çıkan veriler biyokimyasal analizler ile birlikte değerlendirilir. Bu bağlamda olumlu ya da olumsuz sonuçlar hastalığın nasıl bir tedavi sürecine gireceği ile ilgili bilgi verir.
Biyokimya Sonuçları Nasıl Yorumlanır?
Biyokimya testi veren hastalar sonuçlarını aldıklarında çok farklı tanımlamalar ile karşılaşabilirler. Tahlil sonuçlarında yer alan bazı tanımlar ve açıklamaları aşağıdaki gibidir:
- Albumin: Kanın onkotik basıncı hakkında bilgi veren bir değerdir.
- Lipaz: Pankreas fonksiyonu ile ilgili bilgi verir.
- TK: Toplam kolesterol demektir.
- OGTT ve OGL: Şeker yüklemesiyle ilgili kavramlardır.
- AKŞ: Açlık kan şekerini gösterir.
- BİL-T: Safra kesesi ve karaciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesiyle ilgili bilgi verir.
- Sodyum: Vücutta bulunan su dengesi hakkında bilgi verir.
- BİL-D: Safra kesesi ve akciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır.
- VLDL-K: Kişilerin metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır.
- HDL-K: Kişilerin koroner kalp hastalığı riskinin değerlendirilmesinde kullanılır.
- LDL-K: Kişilerin koroner kalp rahatsızlıkları riskinin ölçülmesinde kullanılır.
- Demir bağlama kapasitesi: Serum demir düzeyinin ölçümü için kullanılır.
- Glikoz: Karbonhidrat düzeyinin ölçülmesinde kullanılır. Açlık kan şekeri olarak da bilinir.
- Klorür: Asit baz ve elektronik dengesinin ölçümü için kullanılır.
- Potasyum: Böbrek fonksiyonlarının takip edilmesinde kullanılır.
- Üre: Vücutta bulunan proteinin ölçümü için kullanılır.
- Fosfor: Kalsiyum- fosfor dengesinin ölçümü için kullanılır.
Biyokimya testlerine bakıldığı zaman oldukça fazla hastalığın tespitinde kullanıldığı görülür. Bu nedenle herhangi bir hastalığın teşhisi için öncelikle istenen testler arasında yer alır. Hiçbir belirtisi olmayan kişilerde belli aralıklarla kan tahlili yaptırarak vücutlarında eksik ya da fazla olan değerleri görerek önlem alabilirler. Kişilerin daha sağlıklı yaşamaları adına bu testlerin yapılması son derece önemlidir. Bu testler sayesinde vücutta eksik bulunan vitaminler tespit edilerek tamamlanabilir.
Biyokimya Laboratuvarı Hangi Hastalıklara Bakar?
Biyokimya laboratuvarı insan vücudundan alınan sıvıların profesyonel bir şekilde incelenmesinin yapıldığı yerdir. Kişinin fiziki durumundan hastalığının teşhisinin yapılması son derece zordur ve yanlış sonuçlar ortaya çıkarabilir. Ancak biyokimyasal testlerle hastalığın ne olduğu ve gidişatı hakkında bilgi sahibi olunabilir. Yapılan testlerle birlikte vücutta bulunan tümör, kalp hastalıkları ya da anomaliler tespit edilir. Bu testler sayesinde hayati önem taşıyan birçok hastalık teşhis edilir. Hastalıkların erken teşhis edilmesi son derece önemli bir unsurdur.
Biyokimya Testi Neden İstenir?
Biyokimya testi en sık kullanılan kan testlerinden birisi olarak karşımıza çıkar. Genellikle rutin kontrollerde istenir. Ancak her zaman da yapılabilir. Kişilerin genel sağlık durumları ve organların işleyişleri ile ilgili bilgi verir. Rutin bir kontrol haricinde biyokimya testi istenmesi hastanın şikayetleri doğrultusunda olabilir. Şikayeti bulunan hastalar öncelikli olarak dahiliye bölümüne giderek kan değerlerine baktırmak isteyebilir. Bu şekilde eğer bir hastalık söz konusu ise erken teşhis yapılmış olur. Bu da hasta için hayati önem taşır. İstenen test sonucunda hasta ilgili birime yönlendirilir ve tedavisi başlar.
Biyokimya Uzmanı Görev ve Sorumlulukları Nelerdir?
Biyokimya tıp biliminin oldukça önemli bir dalı olarak bilinir. Biyokimya uzmanlarının görev ve sorumlulukları aşağıdaki gibidir:
- Hastanın test sonuçlarının değerlendirilmesini yapmak, çıkan sonuçları kontrol etmek ve rapor haline getirmek.
- Gerekli durumlarda yapılan testleri yeniden istemek.
- Yapılan testlerin çalışma prensiplerini incelemek ve kontrol etmek.
- Doktorlarla hastanın test sonuçları ile ilgili bilgi alışverişi yapmak.
- Laboratuvarda bulunan makinelerin temizliğinin ve bakımının yapılmasını sağlamak ve bunların kontrolünü sağlamak.
- Gerekli durumlarda testleri manuel olarak istemek.
- Laboratuvarın idaresini sağlamak.
Biyokimya Laboratuvarı Organizasyonu
İyi bir biyokimya laboratuvarında olması gereken bazı bölümler bulunur. Bunlar;
- İdari bölüm
- Kan alma ve numune bölümü
- Serum ayırma bölümü
- İdrar ve gaita inceleme bölümü
- Biyokimyasal analizlerin gerçekleşeceği bölüm
- Hormon analizlerinin yapılacağı bölüm
- Acil laboratuvarı
- İlaç analizlerinin yapılacağı bölüm
- Çözelti hazırlama bölümü
Laboratuvarda çalışanların uyması gereken bazı kurallar bulunur. Bunlar;
- Çalışanların laboratuvar içerisinde mutlaka beyaz önlük giymesi gerekir.
- Hiçbir maddeye çıplak elle dokunulmamalı ve koklanmamalıdır.
- Laboratuvar içerisinde düzen sağlanmalı ve temizlik kurallarına dikkat edilmelidir.
- Çalışırken sakin ve sessiz bir şekilde çalışılmalıdır.
- Kullanılan cihazların temizliği ve bakımı ihmal edilmemelidir.
- Cihaz kullanırken son derece dikkatli olmak gerekir.
Biyokimya laboratuvarlarında yapılacak en ufak bir hata son derece büyük sorunlar ortaya çıkarabileceği için büyük bir titizlikle çalışılması gerekir. Bu nedenle laboratuvar ortamının mutlaka sessiz ve sakin bir yer olması gerekir. Testlerin yanlış sonuç vermesi hem laboratuvar hem de hasta için ciddi sorunlar ortaya koyabilir.
Doç. Dr. Mehmet NAMUSLU
Tıbbi Biyokimya